Opieka nad osobą chorą na cukrzycę.

 Według danych podanych przez Ministerstwo zdrowia: 

Zgodnie z raportem Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) cukrzyca jest główną przyczyną ślepoty, niewydolności nerek, zawałów serca, udaru mózgu i amputacji kończyn dolnych. Jest też siódmą najczęściej występującą przyczyną zgonów. Pocieszające jest to, że jako pacjenci mamy wpływ na to, jak cukrzyca się rozwija, nie jesteśmy bezradni.

Jeśli masz cukrzycę, możesz nauczyć się z nią żyć i powstrzymywać jej rozwój. Przestrzegaj zaleceń na temat przyjmowania doustnych leków oraz insuliny (jeśli zostanie Ci przepisana), systematycznie się badaj i zmień tryb życia.

Przykazania cukrzyka

• Naucz się odróżniać sygnały, jakie daje ci organizm. Wzmożone pragnienie, nadmierna senność, zmęczenie, problem z widzeniem, napady głodu, częste oddawanie moczu, gwałtowne pocenie się, nudności, przyspieszone bicie serca mogą być objawem, że grozi ci przecukrzenie lub niedocukrzenie. Pierwsze prowadzi do zapaści lub ataku serca, drugie do utraty przytomności i śpiączki
• kontroluj poziom cukru przed jedzeniem lub podaniem insuliny lub 1,5 do 2 godzin po jedzeniu. Sprawdzaj go za pomocą glukometru lub tzw. ciągłego monitoringu glikemii (CGM). Pierwsza metoda jest tańsza, druga pozwala uniknąć częstego nakłuwania palców
• przestrzegaj dokładnie zaleceń lekarza dotyczących brania leków czy podawania insuliny
• informuj każdego lekarza, u którego się leczysz, że jesteś cukrzykiem i jakie leki bierzesz. Pamiętaj, że niektóre leki podwyższają zapotrzebowanie na insulinę (np. leki hormonalne)
• utrzymuj dietę, którą ustalisz z lekarzem. Nie pij alkoholu, wyeliminuj cukier z diety
• ruszaj się, uprawiaj sport. Ruch dobrze wpływa na wrażliwość organizmu na insulinę, na poziom cukru we krwi, na metabolizm, stany depresyjne, powoduje utratę masy ciała. Dlatego stanowi podstawowy element terapii w cukrzycy. Ale to, jak ćwiczysz, też trzeba omówić z lekarzem, bo niektóre formy wysiłku mogą Ci zaszkodzić. Trenuj bezpiecznie, by nie doszło do gwałtownego spadku cukru – hipoglikemii (niedocukrzenia)
• bardzo ważna jest higiena. Kiedy krew jest słodka, nawet drobna ranka może się długo goić.

Podstawowe zasady samokontroli cukrzyka:

• regularnie sprawdzaj stężenie glukozy we krwi, jeśli nie bierzesz insuliny, to minimum 2 razy w miesiącu
• co najmniej 4 razy w roku idź do diabetologa
• raz na miesiąc zrób badanie moczu na obecność cukru i acetonu
• raz na rok skontroluj: wydalanie białka z moczem, poziom mocznika i kreatyniny we krwi oraz cholesterol
• staraj się schudnąć, a przynajmniej nie przytyć
• raz na tydzień mierz ciśnienie.

Powikłania cukrzycy

Cukrzyca niszczy naczynia krwionośne i nerwy, w efekcie z biegiem czasu może powodować kolejne choroby. Są to:

• cukrzycowa choroba nerek (nefropatia cukrzycowa). Jej pierwszym objawem jest występowanie białka w moczu. Potem białka jest coraz więcej, nerki coraz gorzej działają, w końcu potrzebne są dializy, a nawet przeszczep
• retinopatia cukrzycowa, czyli zmiany w siatkówce oka, które prowadzą do zaćmy (zmętnienia soczewki), jaskry (uszkodzenia nerwu wzrokowego), a w konsekwencji do ślepoty. Problemy ze wzrokiem pojawiają się u co trzeciej osoby z cukrzycą
• neuropatie cukrzycowe, czyli uszkodzenia włókien nerwowych. Pacjent odczuwa mrowienia, drętwienie, traci czucie w kończynach. Neuropatia autonomicznego układu nerwowego powoduje problemy z trawieniem, pracą serca, a także powoduje impotencję
• uszkodzenia dużych naczyń krwionośnych i układu krążenia powodują chorobę niedokrwienną mięśnia sercowego, zawał (którego organizm nie sygnalizuje bólem), udary. Choroby układu sercowo-naczyniowego są głównymi przyczynami śmierci oraz niepełnosprawności osób chorych na cukrzycę
• gorsze gojenie się ran
• pojawienie się zespołu stopu cukrzycowej. W stopach na skutek uszkodzenia nerwów dochodzi do zaburzenia i utraty czucia dotyku, bólu i temperatury. Uszkodzenia naczyń krwionośnych powodują, że stopa staje się bardzo sucha, a skóra na niej łatwo pęka do krwi. Brak czucia skutkuje licznymi drobnymi urazami, rany się nie goją, pojawia się owrzodzenie, w końcu może być konieczna  amputacja
• gorsza odporność (ciągłe zapadanie na rozmaite choroby)
• zaburzenia gospodarki tłuszczowej organizmu
• choroby przyzębia (stany zapalne dziąseł).

Jak dbać o stopę cukrzycową:

• dbaj o higienę, wszystkie zabiegi wykonuj codziennie
• nie mocz nóg dłużej niż trzeba do ich umycia, używaj ciepłej, nie gorącej, wody
• zawsze staranie osuszaj stopy, także między palcami
• nie używaj niczego ostrego do ścierania pięt
• paznokcie obcinaj prosto, by nie wrastały, ale nie za krótko, nie wycinaj skórek
• nie rozgrzewaj stóp poduszką elektryczną czy termoforem
• noś skarpetki z wełny lub bawełny, codziennie je zmieniaj
• nie lekceważ żadnego zadrapania, otarcia, ranki, z każdym skaleczeniem lub owrzodzeniem idź do lekarza
• używaj odpowiednich kremów do codziennego smarowania stopy po myciu (np. zawierających parafinę, która zatrzyma wodę w skórze, mocznik, który poprawi nawilżenie stopy i pomoże w złuszczaniu skóry, witaminy A+E, które odżywią naskórek, srebro, które zabiega zakażeniom ran i wspiera gojenie się)
• nigdy nie chodź boso
• noś wygodne, miękkie obuwie.

Depresja cukrzyka

Często zdarza się, że osoba chora na cukrzycę ma depresję i inne problemy psychiczne, a to wpływa z kolei na jej zachowanie i zdolność do przestrzegania diety i zaleceń lekarza.

Możliwe problemy psychiczne cukrzyka:

• - zespół lęku napadowego inaczej lęk paniczny – przed chorobą, jej konsekwencjami, utratą kontroli. Objawy to m.in. przyspieszony rytm serca (tachykardia), zbyt szybki i głęboki oddech (hiperwentylacja), duszności, dreszcze, rozstrój żołądka, zawroty głowy, bóle w klatce piersiowej, poczucie obcości. Może pojawić się agorafobia (lęk przed otwartą przestrzenią). Najczęściej u pacjentów z cukrzycą typu I
• - lęk uogólniony przed codziennymi wydarzeniami i problemami. Objawy to napięcie mięśniowe, bóle, niepokój i zdenerwowanie, reagowanie irytacją, brak odprężenia, bezsenność, poczucie braku stabilności i braku kontroli nad życiem. Chory może odczuwać uderzenia gorąca i zimna, mdleć. Najczęstsze u osób z cukrzycą typu II
• - fobia społeczna, czyli lęk przed ludźmi, wiąże się z unikaniem sytuacji społecznych. Połączony jest z niskim poczuciem własnej wartości i przeświadczeniem o nieprzystosowaniu. U osób z cukrzycą typu II
• - zachowania nerwicowe: zbyt częste pomiary stężenia glukozy lub unikanie pomiarów, lęk czy wkłucie pompy insulinowej było odpowiednie, złe interpretacje wyników, obsesyjne myśli, potrzeba ciągłej kontroli i perfekcjonizm
• - depresja – może być i skutkiem, i przyczyną cukrzycy. Zwiększa dwukrotnie ryzyko zachorowania na cukrzycę typu II. Choruje na nią ok. 30% cukrzyków. Depresja powoduje, że chorzy mają większe problemy z kontrolą choroby, stosowaniem się do zaleceń dotyczących diety i trybu życia.

Apteczka cukrzyka

Dla cukrzyka ważna jest kontrola poziomu glukozy. Sprawdza się to za pomocą tzw. pasków, czyli suchych testów albo glukometru. Zazwyczaj przed posiłkiem lub podaniem insuliny, a potem 1,5-2 godzin po jedzeniu. Jeśli wahania cukru są duże, pozom glukozy trzeba sprawdzać także w nocy.

Insulinę dobiera lekarz. Jest krótko działająca, o średnim czasie działania i długim. Pierwsza najlepiej działa przez 1-3 godziny po podaniu, druga przez 4-12, a trzecia ponad 24 godziny. Insulina jest w ampułkach lub penach (urządzeniach przypominających długopisy).

Insulinę przechowujemy:
 - w lodówce, w temperaturze 2-8 st. 
- z dala od światła słonecznego
- peny do miesiąca, otwartą fiolkę do 6 tygodni

Jeśli insulina zamarza, zmieniła barwę lub konsystencję – nie nadaje się do użytku.

Cukrzyca spowodowana niewłaściwym trybem życia jest często nazywana plagą XXI wieku.

 Przewlekła hiperglikemia w cukrzycy przyczynia się do uszkodzeń oraz zaburzenia czynności i niewydolności różnych narządów, w tym oczu, nerwów, serca i naczyń krwionośnych. Nieleczona skutkuje przedwczesną śmiercią lub trwałym kalectwem.

Cukrzyca najczęściej dotyka osób starszych, dlatego każdy opiekun powinien posiadać wiedzę z zakresu zapobiegania cukrzycy, rozpoznawania objawów, a także leczenia.

Czym jest cukrzyca?

Cukrzyca to grupa chorób metabolicznych charakteryzujących się hiperglikemią spowodowaną niewłaściwym wydzielaniem lub działaniem insuliny albo obiema tymi nieprawidłowościami jednocześnie. Wyróżniamy cukrzycę typu I, cukrzycę typu II, inne specyficzne typy cukrzycy oraz cukrzycę ciążową.

W pracy opiekuna osób starszych możemy spotkać się z cukrzycą typu I oraz z cukrzycą typu II.

Cukrzyca typu I jest chorobą o podłożu autoimmunologicznym, przejawiającą się autoagresją w stosunku do komórek beta wysp trzustkowych, co prowadzi do zniszczenia komórek beta trzustki i tym samym całkowitego niedoboru insuliny. Choroba zazwyczaj ujawnia się u dzieci i młodzieży oraz osób do 30 roku życia, jednak zdarza się, że proces autoimmunologicznej destrukcji przebiega powoli i objawy dają o sobie znać dopiero na starość. Przyczyny występowania cukrzycy typu I podobnie jak w przypadku większości chorób autoimmunologicznych nie są znane.

Cukrzyca typu II to najczęstsza postać cukrzycy. Występuje u około 80% wszystkich przypadków choroby, przede wszystkim u osób starszych. Powodują ją dwa podstawowe defekty metaboliczne – zmniejszenie wrażliwości tkanek na działanie insuliny (insulinooporność) oraz zmniejszenie funkcji wydzielniczej komórek beta wysp trzustkowych. Cukrzycę typu II warunkują predyspozycje genetyczne oraz czynniki środowiskowe. Te ostanie odgrywają najistotniejszą rolę w rozwoju choroby. Wśród czynników środowiskowych przyczyniających się do powstawania cukrzycy możemy wymienić otyłość (zwłaszcza brzuszna), małą aktywność fizyczną, niewłaściwe nawyki żywieniowe, nietolerancja glukozy oraz stany zapalne.

Jak zapobiegać cukrzycy u osób starszych?

W przypadku cukrzycy typu I ciężko mówić o sposobach zapobiegawczych, gdyż czynnik wyzwalający autoagresję w stosunku do własnych komórek beta wysp trzustkowych nie jest znany, a przeciwciała antywyspowe mogą działać i niszczyć komórki przez lata beż żadnych objawów.

Cukrzyca typ II choć uwarunkowana genetycznie, w dużej mierze uwarunkowana jest czynnikami środowiskowymi, czyli złymi przyzwyczajeniami i niewłaściwym trybem życia. Zapobieganie chorobie opiera się głównie na utrzymaniu właściwej masy ciała, aktywności fizycznej oraz właściwej diecie opierającej się na eliminacji produktów powodujących gwałtowny wzrost poziomu cukru we krwi. Polecane diety to śródziemnomorska, DASH oraz o niskim indeksie glikemicznym.

Jak rozpoznać objawy cukrzycy u osób starszych?

Opiekun osoby starszej przebywając na co dzień z podopiecznym powinien zwracać uwagę na wszystkie niepokojące symptomy, które mogą sugerować o rozwijającej się chorobie. W przypadku cukrzycy należy zwrócić uwagę na następujące objawy:

• nadmierna senność w ciągu dnia, zwłaszcza po posiłkach obfitujących w węglowodany
• obniżenie nastroju
• przymglenie umysłowe
• problemy z pamięcią i koncentracją
• nadmierne pragnienie i uczucie suchości w ustach mimo przyjmowania dużej ilości płynów
• oddawanie dużej ilości moczu
• uczucie ogólnego osłabienia i ciągłego zmęczenia
• wahania nastroju, rozdrażnienie, czasem ospałość
• bóle głowy, uczucie tzw. „ciężkiej głowy”
• bóle stawów
• zmiany skórne, trudne gojenie się ran
• zwiększony apetyt i pojawiające się napady głodu 2-3 godziny po posiłku
• ochota na słodycze
• drętwienie i mrowienie kończyn
• chudnięcie mimo spożywania dużych ilości jedzenia
• przyrost masy ciała, zwłaszcza w obrębie brzucha mimo normalnej diety

W przypadku wystąpieniu u podopiecznego kilku z wymienionych objawów należy niezwłocznie poinformować o nich jego rodzinę.

Jak opiekować się osobą starszą chora na cukrzycę?

Podstawą opieki nad osobą starszą chorą na cukrzycę jest bezwzględne stosowanie się do zaleceń lekarza.

Opiekun osób starszych musi dopilnować, aby chory regularnie i w odpowiednich dawkach przyjmował leki zapisane przez lekarza. Należy także kontrolować, kiedy kończą się leki, tak aby chory w odpowiednim terminie mógł zostać zapisany na wizytę u lekarza i nie pozostał na kilka dni bez leków.

Dieta podopiecznego musi być prowadzona ściśle wg zaleceń lekarskich. Nie wolno folgować choremu, zwłaszcza na jego prośby o „coś słodkiego”. Warto zadbać, aby w domu były specjalne słodycze przeznaczone dla chorych na cukrzycę.

Należy zadbać także o odpowiednią aktywność fizyczną. Jej forma powinna być dostosowana do indywidualnych predyspozycji podopiecznego i skonsultowana z lekarzem prowadzącym.

W opiece nad chorym na cukrzyce należy szczególnie zadbać o jego higienę i zwracać uwagę na każde, nawet rany, gdyż mogą prowadzić do poważnych powikłań.

Oprócz tego do obowiązków opiekuna osoby starszej chorej na cukrzycę należy codzienna kontrola poziomu cukru we krwi glukometrem oraz regularna kontrola masy ciała i ciśnieni tętniczego. Wszystkie pomiary należy zapisywać w specjalnych dzienniczkach lub jeśli chory sam je wykonuje, przypominać mu o pomiarach.

W opiece nad osobą chorą na cukrzycę ważne jest, aby w porę rozpoznać objawy obniżonego lub podwyższonego poziomu cukru we krwi.

Niestety, może się zdarzyć, że chory pominie posiłek lub wskutek zbyt intensywnego wysiłku fizycznego dojdzie do nadmiernego obniżenie poziomu we krwi. Zaniepokoić powinny nas objawy takie jak omdlenie, blada i spocona skóra, drżenie rąk, ból i zawroty głowy, nagła zmiana zachowania i nastroju, problemy ze skupieniem uwagi.

W przypadku pominięcia leków lub zbyt dużej ilości węglowodanów prostych w posiłku może dojść do podwyższenia poziomu cukru we krwi. Stan ten objawia się zwiększonym pragnieniem, suchością w ustach, oddechem o kwaśnym zapachu, suchą i zaczerwieniona skórą, sennością, nudnościami i wymiotami, bólami głowy oraz utratą przytomności.

Gdy opiekun zaobserwuje u chorego na cukrzyce powyższe objawy należy niezwłocznie poinformować o tym bliskich oraz skonsultować dalsze działania z lekarzem lub pielęgniarką, a w przypadku zagrażającym życiu chorego wezwać pogotowie.

Opiekując się osoba starszą chorą na cukrzycę najważniejsze jest zapewnienie bezpieczeństwa oraz spowolnienie postępowania choroby poprzez ścisłe przestrzeganie terapii zleconej przez lekarza.