Artroza - czym jest i jak ulżyć podopiecznemu w jej przebiegu?

Czy na swoich zneceniach mieliście do czynienia z podopiecznymi chorującymi na artrozę? 

Artroza jest jedną z częstszych chorób starczych zaraz po demencji. 

Artroza to choroba zwyrodnieniowa stawów. Jest to jeden z najbardziej uciążliwych problemów wieku podeszłego, spowodowany naturalnym starzeniem się układu kostno-mięśniowego. Niestety, coraz częściej artroza dotyka także ludzi młodych i w średnim wieku, którzy uskarżają się na bóle stawów. Najczęściej mamy do czynienia ze zwyrodnieniem kręgosłupa, stawów kolanowych, biodrowych oraz artrozą w obrębie rąk.

Co to jest artroza?

Artroza to choroba zwyrodnieniowa, która obecnie nie jest możliwa do wyleczenia. Dotyka najczęściej tych stawów, które są nadmiernie obciążane masą ciała, rodzajem wykonywanej pracy i sportem. Zwykle pojawia się zwyrodnienie stawu kolanowego i biodrowego, jednak choroba obejmuje także ręce, stopy oraz kręgosłup szyjny i lędźwiowy.

Przyczyną artrozy są skomplikowane zjawiska biochemiczne zachodzące w kościach. U ich podstawy leży postępująca utrata chrząstki stawowej, która pokrywa oraz ochrania powierzchnie stawowe. Głównymi składnikami chrząstki są: woda, białka, proteoglikany, glukozamina i chondroityna.

Jej ochronę zapewnia płyn stawowy w którym znajduje się kwas hialuronowy. Na skutek zaburzenia syntezy białek dochodzi do włóknienia i pękania chrząstki.

Dodatkowo rośnie w niej zawartość wody. Chrząstka ulega ścieraniu, w wyniku czego odsłonięte zostają powierzchnie stawowe. Te z kolei stają się szorstkie i zaczynają się o siebie ocierać. Tworzą się osteofity, czyli narośla kostne.

Jakie są przyczyny artrozy?

Zmiany w obrębie odsłoniętych powierzchni stawowych powodują ból, zapalenie błony maziowej stawu i zwłóknienie torebki stawowej. Wskazuje się wiele czynników odpowiedzialnych za proces chorobowy. Wśród najczęstszych przyczyn artrozy wymienia się:

- naturalne zużywanie i starzenie się elementów narządu ruchu;

- zaawansowany wiek;

- mikrourazy i przeciążenia elementów kostno-mięśniowych;

- wpływ czynników genetycznych (związanych z budową kolagenu i metabolizmem chrząstki stawowej);

- choroby ogólnoustrojowe (zaburzenia metaboliczne i endokrynologiczne, cukrzyca, otyłość, reumatoidalne zapalenie stawów, dna moczanowa);

- wady wrodzone i rozwojowe (różna długość kończyn, nadmierna ruchomość stawów);

- urazy i odmrożenia;

- zakażenia.

Jak objawia się artroza?

Objawy zwyrodnienia stawów są dość charakterystyczne. U pacjentów cierpiących na artrozę pojawiają się takie symptomy, jak:

- ból stawów (głęboki, tępy i narastający podczas aktywności fizycznej lub zmiany pogody);

- sztywność stawów;

- odczuwalne trzeszczenie, blokowanie lub tarcie w stawie podczas ruchu;

- zaniki mięśni na skutek unikania ruchu;

- przykurcze mięśniowe;

- ograniczenie ruchomości stawów.

Na pierwszym etapie schorzenia często nie obserwuje się typowych objawów artrozy. Jedynym sygnałem, który może zaniepokoić chorego jest tzw. trzeszczenie stawów, jednak często dolegliwość ta jest ignorowana. Z czasem pojawiają się kolejne objawy, które coraz bardziej utrudniają sprawne funkcjonowanie.

Aby prawidłowo zdiagnozować chorobę zwyrodnieniową stawów, lekarz powinien zbadać chore stawy i wykluczyć inne poważne patologie. Potwierdzeniem artrozy jest badanie RTG, które uwidoczni nierówne, zniekształcone powierzchnie stawowe z naroślami kostnymi oraz zwężenie szpary stawowej pomiędzy nimi.

Jakie stawy atakuje artroza?

Zmiany zwyrodnieniowe stawów najczęściej dotyczą rąk, bioder, kolan, stóp oraz kręgosłupa.

W przypadku artrozy w obrębie rąk charakterystyczne są guzki Heberdena i Bucharda na grzbietowej stronie stawów międzypaliczkowych dalszych i bliższych. Towarzyszą im nadżerki, stan zapalny, ból, zniekształcenia oraz utrudnienie wykonywania czynności manualnych.

Zmiany w zwyrodnieniu stawu biodrowego (koksartroza) ograniczają ruchomość i prowadzą do utykania oraz szurania, przyjmowania bezbólowej pozycji chorej kończyny w zgięciu i rotacji zewnętrznej. Ból stawu biodrowego pojawia się po zewnętrznej i wewnętrznej stronie biodra, promieniuje do pachwiny, pośladków lub kolan oraz utrudnia siadanie i wstawanie.

Zwyrodnienie stawu kolanowego (gonartroza) objawia się bólem, sztywnością i ograniczeniem ruchomości stawu. Artroza kolana skutkuje szpotawością.

W artrozie stóp charakterystyczny jest paluch sztywny i koślawy.

Zwyrodnienie kręgosłupa określane jest także jako spondyloartroza. Zmiany rozwijają się w przestrzeniach międzykręgowych na stawach międzywyrostkowych, na bocznych powierzchniach kręgów pojawiają się osteofity, które mogą uciskać i drażnić nerwy, powodować dyskomfort oraz silny ból kręgosłupa. W skrajnych przypadkach może dojść do zaburzeń neurologicznych. W odcinku szyjnym pojawiają się bóle, którym towarzyszą zawroty głowy oraz zaburzenia widzenia. Jeśli zwyrodnienie rozwija się w odcinku lędźwiowym – promieniowanie bólu wzdłuż nogi, aż do stopy i zaburzenia oddawania moczu lub stolca.

Co pomaga na artrozę?

Aby złagodzić dolegliwości towarzyszące chorobie zwyrodnieniowej stawów, należy podjąć kilka działań, które obejmują:

- unikanie przeciążeń, odpoczynek oraz stosowanie pomocniczych urządzeń, np. kul, lasek, opasek i aparatów stabilizujących chore stawy w czasie nasilenia dolegliwości i stanu zapalnego;

- fizykoterapię – wybrane zabiegi mają działanie przeciwbólowe oraz przeciwzapalne; najlepsze efekty przynoszą: krioterapia, ultradźwięki, laseroterapia oraz pole magnetyczne;

- kinezyterapię – wskazane są delikatne ćwiczenia lecznicze, aby zachować ruchomość bolesnych i usztywnionych stawów;

- terapię manualną – odpowiednia technika mobilizacyjna lub manipulacyjna odblokowuje chory staw i poprawia lub przywraca ruchomość oraz zmniejsza ból stawów;

- kinesiotaping – plastrowanie odciąży staw w okresie jego ostrych dolegliwości i zmniejszy stan zapalny oraz ból podczas czynności ruchowych;

- redukcję masy ciała – jeśli występuje nadwaga lub otyłość;

- unikanie przebywania w zimnie i wilgoci.

Leki na stawy – co wybrać przy zwyrodnieniu?

Niestety, przyczynowe leczenie artrozy nie jest możliwe. Do dyspozycji pozostaje tylko postępowanie objawowe. Celem farmakoterapii jest nie tylko zmniejszenie natężenia bólu, ale także poprawa ruchomości stawów i ogólnego komfortu życia pacjenta. Chorym zaleca się:

- niesteroidowe leki przeciwzapalne, leki przeciwbólowe oraz glikokortykosteroidy; 

- leki modyfikujące chrząstkę stawową, zawierające siarczan glukozaminy, które do pewnego stopnia zahamują degradację chrząstki stawowej, wspomogą jej odbudowę i zmniejszą dolegliwości bólowe; 

- dostawowe preparaty zawierające kwas hialuronowy;

 - inne preparaty, które regenerują chrząstkę stawową: amid kwasu nikotynowego, selen, rifamycynę, składniki awokado i soi oraz preparaty z rabarbaru.

Pacjentom z silnym bólem, nawracającymi stanami zapalnymi, wysiękami, zaawansowaną degeneracją chrząstki i znacznymi naroślami kostnymi proponuje się oczyszczenie stawu lub jego wymianę.

Podczas oczyszczenia usuwa się zniszczoną błonę maziową w obrębie stawu, likwiduje to ból, poprawia funkcję stawu i opóźnia procesy destrukcyjne. Endoprotezoplastyka, czyli wymiana stawu polega na wycięciu jego chorego fragmentu i wszczepieniu elementu sztucznego (protezy), który przejmuje funkcję uszkodzonej struktury.